Spis treści/Contents
♣
KAROL KOŚCIELNIAK
Dziewiętnaście tomów „Studiów z Dziejów Polskiej Historiografii wojskowej”
1975-2018
Streszczenie: Niniejszy artykuł przypomina dorobek tego wyjątkowego, jedynego w swoim rodzaju, specjalistycznego czasopisma, które od roku 1975 ukazuje się wysiłkiem pracowników Zakładu Historii Wojskowej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Słowa kluczowe: czasopismo, Studia z Dziejów Polskiej Historiografii Wojskowej
♣
MARTINA MANDERA
Kariera Gunnhildy Gormsdóttir – historia sukcesu i upadku norweskiej królowej
Streszczenie: Niniejszy artykuł traktuje o karierze politycznej norweskiej królowej Gunnhildy Gormsdóttir. Tekst podzielony został na wątki o: młodości i pochodzeniu monarchini, jej zamążpójściu i opisie rozwoju kariery politycznej w Norwegii, ucieczce z kraju, ponownym zarządzaniu Norwegią oraz upadku. W artykule nie brakuje motywu konfliktu Gunnhildy ze skadem Egilem Skalla-Grimsonem oraz jej rzekomego bycia wiedźmą. Publikacja skupia się jednak na sukcesie politycznym królowej i drodze do jego osiągnięcia.
Słowa kluczowe: Gunnhilda Gormsdóttir, Eryk Krwawy Topór, Norwegia, historia kobiet, wiedźmy, kariera polityczna
♣
MARIUSZ SAMP
Bitwa pod Cedynią (24 VI 972) i dowodzenie w niej Mieszka I. Historiografia a stan źródeł
Streszczenie: Zgodnie z przekazem niemieckiego kronikarza Thietmara w 972 roku doszło do bitwy między margrabią łużyckim Hodonem a Mieszkiem. Wszystko zdaje się wskazywać na to, iż sposób, w jaki rozegrano bitwę cedyńską świadczy o wysokich umiejętnościach taktycznych polskiego dowództwa. Omawiane starcie stanowi również jaskrawy dowód współpracy między braćmi (Mieszkiem i Czciborem), co w historii wojen przydarzało się niezwykle rzadko. Mieszko I jako naczelny dowódca polskich sił zbrojnych opracował dobry i niezwykle skuteczny plan bitwy. Stało się to możliwe dzięki odpowiedniemu rozpoznaniu, jego wywiad pozwolił mu bowiem określić przewidywalną porę i trasę wyprawy nieprzyjaciela. Postanowiono urządzić zasadzkę na wroga. Doskonale na jej przeprowadzenie służyły okolice Cedyni. Hodo (wraz z grafem Zygfrydem, ojcem Thietmara), niczego się nie spodziewając, znalazł się 24 czerwca na szlaku handlowym, prowadzącym do tej miejscowości. Między wzgórzami rozmieszczono konnicę, dowodzoną przez Czcibora, który miał uderzyć na wojska niemieckie, gdy te znajdą się na ich wysokości. Dodatkowo wzmocniono gród, co było nieodzowne w przypadku niespodziewanego pojawienia się wroga pod jego wałami. W zasadzkę wprowadził Niemców sam Mieszko. Jego oddział, stosunkowo słaby i składający się najprawdopodobniej z piechoty, intencjonalnie dał się w pierwszej fazie bitwy pokonać. Rozochoceni Hodon i Zygfryd postanowili ścigać ustępującego przed nimi księcia polskiego, tym samym znaleźli się na wysokości ukrytych uprzednio wojsk Czcibora. Nieoczekiwanie brat książęcy przystąpił wówczas do ataku. Szyki nieprzyjacielskie poczęły się mieszać. Droga odwrotu została zablokowana, a rycerstwo niemieckie przyparto do bagien. Równocześnie do batalii przystąpił oddział, znajdujący się w grodzie. Przewaga Piastów okazała się miażdżąca. Z pola bitwy udało się umknąć jedynie garstce żołnierzy, na czele z obu jej dowódcami. Sposób rozegrania bitwy pokazuje Mieszka w pozytywnym świetle. Okazał się być dobrym taktykiem, potrafiącym zadać decydujący cios przeciwnikowi dzięki zastosowaniu odpowiednich manewrów. Piastowskie wojsko w tym czasie było bardzo waleczne. Polska jazda i piechota potrafiły ze sobą współpracować podczas wykonywania różnych operacji we właściwym boju. Czym innym jest plan bitwy, a zupełnie czym innym jego realizacja w trakcie faktycznych działań zbrojnych. Na szczególne podkreślenie zasługuje tutaj to, że Mieszko nie dał się ponieść stresowi bojowemu i do końca kontrolował przebieg wojny. Wprawdzie mogły przydarzyć się jakieś nieoczekiwane wypadki, mogące pokrzyżować mu plany wojenne, niemniej jednak nic takiego ostatecznie się nie wydarzyło. Warto też pamiętać, że władca piastowski nie mógł uciec się do prowadzenia bitwy z Niemcami metodami skandynawskimi, a więc „ścianą tarcz”. Nie miał bowiem odpowiedniej ilości ciężkozbrojnych wojowników, zdolnych utrzymać taki szyk podczas zasadniczego starcia. Alternatywę wobec tej taktyki stanowiło stosowanie „sztuki wojennej” w ścisłym znaczeniu tego słowa, co oznaczało w praktyce liczne manewry i uderzenia skrzydłowe konnicy, mogącej przechylić szalę zwycięstwa na rzecz własnej strony.
Słowa kluczowe: Mieszko I, margrabia Hodon, bitwa pod Cedynią, Mieszko I jako dowódca.
♣
PIOTR KRZYŻAŃSKI
Dyskusja nad pochodzeniem i ewolucją husarii w XVI-wiecznej Polsce
Streszczenie: Artykuł porusza kwestię pochodzenia oraz ewolucji husarii w XVI-wiecznej Polsce. Praca składa się z dwóch części: analizy najistotniejszego dorobku polskiej historiografii wojskowej w tym temacie oraz prezentacji hipotezy badawczej postawionej przez autora, która postuluje zbadanie nowego tropu wywodzącego termin husarz z języka łacińskiego lub ruskiego.
Słowa kluczowe: husaria, historiografia wojskowa, etymologia
♣
PIOTR KRZYŻAŃSKI
Rola konnicy podczas bitwy pod Orszą w ocenie polskiej historiografii
Streszczenie: Artykuł skupia się na ocenach roli jaką polska historiografia przypisała konnicy podczas bitwy pod Orszą, ze szczególnym uwzględnieniem polskiej jazdy. Wbrew opiniom panującym w polskiej historiografii, autor wskazuje, iż rola polskiej konnicy miała przede wszystkim charakter posiłkowy. Autor stawia również pytania dotyczące liczebności wszystkich stron i formacji biorących udział w bitwie, wskazując, iż dotychczasowe szacunki, ignorujące jedno z kluczowych źródeł, jakim są Księgi hetmańskie Stanisława Sarnickiego, są zdecydowanie zawyżone, a sama zaś bitwa pod Orszą, może być przyczynkiem do działań propagandowych prowadzonych przez dwór Jagiellonów.
Słowa kluczowe: Bitwa pod Orszą 1514, polska konnica, polska wojskowość XVI wieku
♣
CĂTĂLINA CHELCU
Miron Costin’s pro-Polish policy: diplomatic and military aspects
Pro-polska polityka Mirona Costina: aspekty dyplomatyczne i wojskowe
Streszczenie: Miron Costin (1633-1691) znalazł się wśród polityków wzorujących się na polskiej kulturze i systemie rządowym; był także pierwszym prawdziwym mołdawskim uczonym, nie tylko kronikarzem. W niniejszym opracowaniu nakreślono kluczowe punkty jego kariery dyplomatycznej i wojskowej, wskazując na pro-polską opcję jego podwójnej działalności.
Słowa kluczowe: aktywność militarna, strategia polityczna, propozycja polska
♣
ZUZANNA DWORAKOWSKA
Wielka wojna północna w świetle listów Andrzeja Teodora Grabowskiego z lat 1700-1709
Streszczenie: Na początku XVIII w. najważniejszym wydarzeniem polityczno-wojskowym w Europie Środkowo-Wschodniej była wielka wojna północna. Oficjalnie Rzeczpospolita w niej nie uczestniczyła, ale większość działań wojennych rozgrywała się na jej terytorium i spowodowała ogromne zniszczenia. Niezależnie od trwającej wojny na obszarze państwa, toczyło się normalne życie, gdzie szlachta zajmowała się sprawami codziennymi związanymi z gospodarstwem, życiem rodzinnym, czy sprawami lokalnymi. Atrakcyjna wydaje się być analiza korespondencji na temat wojny oraz życia codziennego jednego z mało znanych przedstawicieli warstwy rządzącej – Andrzeja Teodora Grabowskiego. Przede wszystkim interesującą kwestią będzie odpowiedź na pytanie, co dla szeregowego szlachcica pomorskiego było istotniejsze – wojna i obozy polityczne, czy problemy społeczno-gospodarcze związane z funkcjonowaniem własnego majątku.
W niniejszej pracy wykorzystano zachowaną korespondencję Andrzeja Teodora Grabowskiego do swojego dobrodzieja Karola Stanisława Radziwiłła, składającą się z czternastu listów z lat 1701–1702, 1707–1709, a także jednego pochodzącego z roku 1697. Źródła te są cenne, bowiem przedstawiają sytuację wojenną na Pomorzu, którą dotychczas słabo zbadano w polskiej historiografii.
W czasie wielkiej wojny północnej starostwo człuchowskie było strategicznym miejscem dla rodziny Radziwiłłów. W trakcie pobytu na Pomorzu Karol Stanisław kilkakrotnie pojawił się w raz z rodziną w Człuchowie, a sytuacja polityczno-militarna na Pomorzu żywo go interesowała. Jedynym z jego informatorów był Grabowski, który w tym czasie pełnił funkcję urzędnika sądowego – pisarza grodzkiego pomorskiego oraz ławnika człuchowskiego.
W zachowanej korespondencji Andrzeja Teodora Grabowskiego do swego dobrodzieja z lat 1700–1709 można zaobserwować brak szerszego komentarza w sprawach toczącej się w na terenie Rzeczypospolitej wojny. Skupiał się on głównie na problemach związanych ze starostwem człuchowskim, a w szczególności na sprawach gospodarczych i lokalnych. Sporadycznie opisywał wydarzenia wojenne rozgrywające się poza Pomorzem, jednakże są to informacje pośrednie, otrzymane od osób trzecich, wymagające skonfrontowania z innymi źródłami historycznymi.
Słowa klucze: wielka wojna północna, starostwo człuchowskie, Grabowscy, Radziwiłłowie
♣
HUBERT NOWAK
Bitwa o Tczew i rabunek miasta w 1807 roku w świetle pamiętników polskich
Streszczenie: Niniejszy artykuł poświęcony jest bitwie pod Tczewem, do której doszło 23 lutego 1807 roku. Tego bowiem dnia oddziały polskie generała Jana Henryka Dąbrowskiego, przy wsparciu niemieckich oddziałów sojuszniczych, pokonały siły pruskie, znajdujące się w mieście jak i w jego okolicach. Przedstawione zostały relacje pamiętnikarskie uczestników tamtej batalii, zarówno żołnierzy polskich, jak i niemieckich. Artykuł ten ma pokazać czytelnikom kontrast, jaki wynika z treści różnych wspomnień, które opisują tę samą bitwę.
Słowa kluczowe: bitwa pod Tczewem, kampania pomorska 1807 roku, Polacy w kampaniach napoleońskich, wojny napoleońskie, wojna z czwartą koalicją
♣
AGNIESZKA KOCIEMBA
Tragedia w Srebrenicy – analiza prasowa i historiograficzna
Streszczenie: Srebrenica na mocy rezolucji ONZ od 1993 r. wyznaczona została jako jedna z sześciu „stref bezpieczeństwa”. Natomiast już w 1995 r. doszło tam do największej po zakończeniu II wojny światowej masakry ludności w Europie. Srebrenica stała się symbolem wojny w byłej Jugosławii. W artykule dokonano próby analizy wybranej literatury naukowej w porównaniu z wybranymi doniesieniami prasowymi, które dotyczyły masakry w Srebrenicy. Starano się zwrócić uwagę na sposób przekazywania informacji tych „na gorąca” bezpośrednio po ataku Serbów na Srebrenicę i tych przekazywanych z perspektywy czasu. W artykule duży nacisk położono na przedstawienie sytuacji ludności cywilnej ze szczególnym uwzględnieniem roli kobiet.
Słowa kluczowe: Bałkany, Jugosławia, Srebrenica, ludobójstwo
♣
ВАДИМ ВАСИЛЬОВИЧ ЗАДУНАЙСЬКИЙ
Огляд доробку сучасних українських і російських дослідників військової історії Чорноморського козацтва (1990-ті – 2018 рр.)
Przegląd współczesnego dorobku historiograficznego ukraińskich i rosyjskich badaczy wojskowej historii Kozaków czarnomorskich (1990-2018)
Streszczenie: Analizie poddane zostały podstawowe osiągnięcia współczesnych ukraińskich i rosyjskich badaczy historii wojskowej Kozaków czarnomorskich. Ilościowa przewaga publikacji autorów rosyjskich, zwłaszcza popularnonaukowych, została zaznaczona, pod warunkiem, że zaistniała pewna równość w temacie i treści badań naukowych. Większość ukraińskich historyków koncentrowała się na wydarzeniach przed migracją znad Morza Czarnego do Kubania, a Rosjanie zajęli się ich dziejami po tym wydarzeniu. Jednym z powodów tego jest alokacja źródeł w instytucjach archiwalnych. Ukraińscy naukowcy pogłębili analizę drogi bojowej Kozaków czarnomorskich i ich działań podczas wojny rosyjsko-tureckiej w latach 1787-1791, porównali rozwój systemu wojskowego Kozaków czarnomorskich z innymi formacjami kozackimi w tym czasie, a także rozpoczęli analizę sztuki wojskowej potomków Kozaków z Kubania. Rosyjscy historycy natomiast z powodzeniem badali poszczególne oddziały Kozaków czarnomorskich oraz ich drogę bojową w wojnach pierwszej połowy XIX wieku. Podjęto również próbę analizy mentalności wojskowej Kozaków czarnomorskich. Dla historyków nadal istnieje potrzeba kompleksowego zgłębienia sztuki wojskowej i sposobów walki Kozaków czarnomorskich, transformacji ich służby wojskowej i związanej z nimi ich mentalności.
Słowa kluczowe: Kozacy czarnomorscy, historia wojskowości, historiografia rosyjska, historiografia ukraińska
♣
ANNA PEŁNIKOWSKA
Mundurologia a munduroznawstwo – wokół terminologii specjalistycznego kierunku badawczego historii wojskowej
Streszczenie: Artykuł porusza niezwykle ważne zagadnienie terminologii nauki historycznowojskowej, a w jej ramach mundurologii, która powinna zostać uznana za podstawową nazwę dla badań nad dziejami uniformu wojskowego. Poprzez przywołanie prac odnoszących się do nauk pomocniczych i posiłkujących historię wojskową, oraz tych omawiających terminologię badań historycznowojskowych, artykuł wykazuje, iż nie ma jednolitości w nazewnictwie, gdyż wykorzystywane są wymiennie dwa pojęcia: „mundurologia” i „munduroznawstwo”, a badacze niekoniecznie wnikają w ich rzetelne poznanie oraz rozgraniczenie.
Słowa kluczowe: mundurologia, munduroznawstwo, historia wojskowa, badania historycznowojskowe
♣