♣
Mariusz Samp
Walki Gerona z Mieszkiem I w 963 roku – mit czy rzeczywiste wydarzenie?
Streszczenie: W przeświadczeniu niektórych historyków pierwsza wojna polsko-niemiecka została stoczona w 963 roku. W jej trakcie margrabiemu niemieckiemu Geronowi udało się pokonać księcia polskiego Mieszka I i przymusić go do płacenia trybutu. Z przeprowadzonych badań wynika jednak, że w tym okresie nie doszło do żadnego starcia zbrojnego Niemców z Polakami. Fakt ten nie został zarejestrowany we współczesnej opisywanym wydarzeniom kronice mnicha saskiego Widukinda. Również późniejszy kronikarz Thietmar, na podstawie którego zbudowano hipotezę o podporządkowaniu Polski cesarzowi w drodze podboju orężnego, nie napisał o tym wprost. Opowieść biskupa merseburskiego, oparta na doniesieniach Widukinda, jest zbyt lakoniczna, a ponadto posiada wiele nieścisłości. Podane przezeń wiadomości, dotąd uważane przez część badaczy za zasługujące na wiarę, takimi wydają się nie być. O wiele większe zaufanie budzą informacje Widukinda. W związku z powyższym można skonstatować, iż w 963 roku (a także późniejszych latach) Mieszko I walczył jedynie z plemieniem Redarów, którzy go nawet dwukrotnie pokonali. Mimo niewystarczającej podstawy źródłowej przyjąć można również, iż Wichman, najeżdżając zbrojnie państwo polskie na czele Redarów, nie współdziałał w jakikolwiek sposób z Geronem, który go do tego namówił, chcąc w ten sposób mieć ułatwione zadanie podczas wyprawy na Łużyce w 963 r.
Słowa kluczowe: Mieszko I, margrabia niemiecki Geron, Niemcy, Redarowie, Wichman.
♣
Mariusz Samp
Wojna polsko-niemiecka z 1109 roku w polskiej historiografii – część 1: bibliografia selektywna
Streszczenie: Prezentowane studium składa się z dwóch części. W pierwszej z nich przedstawiono selektywną bibliografię, ilustrującą najważniejsze opracowania dotyczące dziejów wojny polsko-niemieckiej z 1109 roku, w drugiej zaś autor postara się w miarę dokładnie ją scharakteryzować i ocenić. Przeprowadzona analiza powinna uzmysłowić, co dotychczas przebadano i ustalono odnośnie prezentowanej kampanii zbrojnej, a co nadal czeka na opracowanie i budzi po dziś dzień wątpliwości. Jedynie w ten sposób będzie można osiągnąć jakikolwiek postęp w badaniach nad wspomnianym konfliktem, ponieważ, wbrew niekiedy pojawiającym się głosom, w dalszym ciągu wiele rzeczy przedstawia się niejasno i pozostaje pokryte mgłą niewiedzy. Odpowiednie wyartykułowanie wspomnianych luk i niedostatków może podziałać stymulująco na dzisiejszych historyków interesujących się tą wojną i pobudzić ich do ponownego wejrzenia w kwestie sporne i poddać je stosownej analizie przy uwzględnieniu dostępnych metod badawczych i bazy źródłowej.
Słowa kluczowe: Wojna polsko-niemiecka 1109 roku; bibliografia selektywna; polska historiografia.
♣
Mariusz Samp
Bolesław III Krzywousty i jego przygotowania obronne do odparcia najazdu Niemców w 1109 roku. Sprawa ataku na Nakło
Streszczenie: Na początku sierpnia 1109 roku polski książę Bolesław III Krzywousty pojawił się ze swoimi wojskami na terenie Pomorza. Pod koniec tego samego miesiąca na ziemie polskie wtargnął z potężna armią władca niemiecki Henryk V. Bliskość obu ataków nie wydaje się być przypadkowa, albowiem jeszcze przed pojawianiem wybuchem konfliktu polsko-niemieckiego Niemcy zawiązali tymczasowy sojusz z Pomorzanami (za pośrednictwem Zbigniewa, uprzednio wygnanego z Polski, a chcącego dzięki pomocy Niemców odzyskać utraconą władzę), mający na celu strategiczne oskrzydlenie Bolesława Krzywoustego, polegającego na jednoczesnym ataku wrogich sił z zachodu i północy. Piastowski książę jednak zawczasu dowiedział się o planowanym przedsięwzięciu i postanowił jak najszybciej rozbić siły Pomorzan. W ostatecznym rozrachunku, mimo początkowych trudności, sztuka ta się mu powiodła. 10 sierpnia w walnej bitwie rozbił odsieczowe wojska pogan, zmierzające na ratunek obleganego przez Polaków Nakła. Prewencyjny atak Krzywoustego był pokazem jego talentu dowódczego, a podjęte przezeń ryzyko sowicie się opłaciło. Ostatecznie Niemcy utracili swego koalicjanta i nie mogły skorzystać z jego pomocy w czasie walnej rozprawy z Polską. Bolesław z kolei mógł wszystkie dostępne środki i siły przeznaczyć do walki z najeźdźcą ze świadomością ubezpieczonych tyłów i minimalnego ryzyka ataku na nie pogan.
Słowa kluczowe: Bitwa pod Nakłem, Henryk V, Bolesław III Krzywousty.
♣
Mariusz Samp
Pomoc międzynarodowa dla państwa Bolesława III Krzywoustego w czasie wojny polsko-niemieckiej z 1109 roku, Kilka krytycznych uwag na marginesie stosunków łączących Polskę z Rusią i Węgrami przed 1109 rokiem
Streszczenie: Według najstarszej polskiej kroniki autorstwa Anonima tzw. Galla, Bolesław III Krzywousty, dowiedziawszy się o najeździe armii cesarskiej Henryka V na jego ziemie, postanowił wysłać swoich posłów na dwór ruski oraz węgierski z prośbą o pomoc. Kronikarz jednak nie dopowiedział, czy władcy ościennych państw przybyli na pomoc księciu polskiemu, czy też nie. Inne źródła z epoki zupełnie milczą na ten temat. W związku z tym można przyjąć dwie alternatywne wersje rozwiązania tej zagadki. Albo zagraniczne posiłki zbrojne nie przybyły na ziemie polskie i nie wzięły udziału z zmaganiach z wojskami niemieckimi, albo też, czego absolutnie nie można wykluczyć w tym miejscu, pojawiły się u boku Bolesława i razem z nim uczestniczyły w walkach. Przebieg działań wojennych raczej zdaje się wykluczać możliwość, że ewentualna pomoc przechyliła w sposób definitywny szalę zwycięstwa na rzecz broniących się Polaków. Polski wódz w czasie kampanii musiał bazować przede wszystkim na własnych siłach. To one sprawiły, że nieprzyjaciel poniechał prowadzenia dalszych działań zbrojnych i wycofał się z ziem polskich bez wymiernych korzyści.
Słowa kluczowe: Wojna polsko-niemiecka 1109 roku; Ruś i Węgry; pomoc wojskowa dla Polski.
♣
Piotr Krzyżański
Bitwa pod Byczyną – ocena polityczno-militarna na kartach polskiej historiografii wojskowej
Streszczenie: Artykuł jest próbą przedstawienia narracji historycznych i dyskusji polskich historyków na temat przebiegu bitwy pod Byczyną oraz konsekwencji tegoż starcia.
Słowa kluczowe: historiografia wojskowa, Byczyna, bitwa (1588), historia nowożytna.
♣
Karol Kościelniak
Charakterystyka polskich relacji z przebiegu bitwy pod Kryżborkiem/Jakobstadt z 26 lipca (5 sierpnia) 1704 roku
Streszczenie: Wielka wojna północna była wydarzeniem, które zmieniło, nie tylko Rzeczpospolitą, ale także państwa Europy Środkowej, m.in. Rosję. Wojna ta przyniosła wiele zmian taktyczno-strategicznych, które można zaobserwować na polach bitew i w trakcie kampanii. Dlatego wydaje się stosowne przywoływanie relacji bitewnych, które rozgrywały się podczas wielkiej wojny północnej. Taką bitwą jest starcie pomiędzy wojskami szwedzko-litewskimi a wojskami litewsko-rosyjskimi, rozegraną pod Kryżborkiem/Jakobstadt 26 lipca (5 sierpnia) 1704 roku.
Słowa kluczowe: bitwa, wielka wojna północna, armia, relacja
♣
Tomasz Ciesielski
Na przedpolach Kamieńca Podolskiego. Zdławienie konfederacji barskiej na Podolu w świetle raportów Jana de Witte
Streszczenie: W artykule przedstawiona została sytuacja strategiczna twierdzy Kamieniec Podolski w okresie od zimy 1768 r. do zimy 1769 r., gdy na Podolu trwała konfederacja barska. Komendant twierdzy Józef de Witte dokładał wszelkich starań, aby utrzymać twierdzę, a przede wszystkim stanowiących jej garnizon żołnierzy w jak najlepszej kondycji, a przy tym dochować wierności królowi Stanisławowi Augustowi. Z zachowanych w Archiwum Narodowym w Krakowie raportów J. Witte do króla, Komisji Wojskowej oraz wysokich urzędników i dowódców wojska koronnego wynika, że w pełni mu się to udało. Raporty Wittego są przy tym cennym źródłem do zbadania procesu zdławienia przez wojska rosyjskie konfederacji barskiej na Podolu. W nowym świetle stawiają też Kazimierza Pułaskiego i jego braci jako dowódców wojskowych konfederacji barskiej.
Słowa kluczowe: Podole, konfederacja barska, Kamieniec Podolski, Okopy Świętej Trójcy, Żwaniec, Jan de Witte, Kazimierz Pułaski, Franciszek Pułaski
♣
Dominik Szczęsny-Kostanecki
„Polakowi przystało: uderzył i przemógł” – recepcja szarży pod Somosierrą w kulturze polskiej i polskim życiu publicznym w latach 1808-1831
Streszczenie: Artykuł stanowi próbę podsumowania stanu wiedzy na temat postrzegania szarży pod Somosierrą w czasach Księstwa Warszawskiego, w okresie konstytucyjnym Królestwa Polskiego i wreszcie – w powstaniu listopadowym. W celu zbadania owego fenomenu sięgnięto po szeroką i różnorodną bazę źródłową, a mianowicie do wspomnień, epistolografii, literatury pięknej oraz – last but not least – do ówczesnej prasy. Narracja artykułu, prowadząc od pierwszych utrwalonych wzmianek o wyczynie polskich szwoleżerów, po częściowe wyparcie Somosierry przez nośny w powstaniu listopadowym topos oblężenia Saragossy, zachowuje porządek chronologiczny, czyniąc od tej zasady jedynie niewielkie wyjątki. Termin „recepcja”, którym posłużono się w tytule, choć pokrewny chętnie badanej przez współczesną historiografię „pamięci”, daje autorowi większe pole manewru, pozwalając na włączenie do zakresu badań np. historię historiografii, a także – niezwykle potrzebny dla opisu omawianego okresu 1808-1831 – proces stawiania fundamentów pod przyszłą, zbiorowo-instytucjonalną pamięć, właściwą dla końca wieku XIX oraz całego XX.
Kluczowe słowa: recepcja, wizja, szarża, Somosierra, wojna w Hiszpanii, szwoleżerowie, Księstwo Warszawskie, Królestwo Polskie, powstanie listopadowe, Napoleon, kultura polska, życie publiczne, Krasiński, Łubieński
♣
Agnieszka Filas
Archeologia współczesności i historia wojskowości w realizacji wspólnego celu – poznania przeszłości
Streszczenie: Archeologia oraz historia to dwie nauki, które zajmują się poznaniem przeszłości człowieka. Nie jest prawdą to, że pierwsza z nich bada jedynie czasy bardzo odległe chronologicznie (z granicą na średniowieczu), pozostawiając wydarzenia młodsze zainteresowaniu historyków. Obie grupy badaczy mogą nie tylko wzajemnie wykorzystywać wyniki swoich badań, ale również uczyć się od siebie. Wspólne projekty naukowe są szansą na poszerzanie wiedzy historycznej społeczeństwa, dają również możliwość wymiany wiedzy i doświadczeń. W artykule zostały przedstawione przykłady badań, w których połączono metodologie archeologii oraz historii, oraz wynikające z tego korzyści, zarówno dla badaczy, jak i dla społeczeństwa.
Słowa kluczowe: archeologia współczesności, historia wojskowości, interdyscyplinarność, wspólne poznanie przeszłości
♣
Mieszko M. Janas
Twierdza Kraków – Problematyka Badań Archeologicznych
Streszczenie: Twierdza Kraków powstała w XIX w. i stała się wyjątkowym fragmentem krajobrazu współczesnego miasta. Jest elementem świadczącym nie tylko o skomplikowanej historii tego wspaniałego miejsca, ale również o geniuszu inżynierii wojennej XIX w. oraz ludzi, którzy ją stworzyli. Okresem, na którym koncentrować będę swoją uwagę będzie czas jej wielkiej próby. Czas, w którym wielki wysiłek włożony w jej powstanie miał być zweryfikowany przez rzeczywistość wojny, a zwłaszcza wydarzenie którym była Bitwa Krakowska 1914. Zdarzenie to było niezwykle istotne z punktu widzenia historii, nie tylko Polski, ale całego cesarstwa austro-węgierskiego, ponieważ po przegranej bitwie galicyjskiej oraz po zakończonej niepowodzeniem kontrofensywie wojska austro-węgierskie znalazły się w odwrocie. Wskazując na wyniki zebranych przeze mnie materiałów i informacji na temat twierdzy i bitwy będę starał się podkreślić aspekt badań archeologicznych nad tym zagadnieniem. Zwrócę także uwagę na konieczność prowadzenia dalszych badań w tym zakresie i konieczność współpracy wielu specjalistów ze względu na mnogość zagadnień i ich złożoność.
Słowa Kluczowe: twierdza, archeologia, Kraków, Galicja, wojna.
♣
Ryszard Kwieciński
Warunki życia frontowego legionisty w świetle wspomnień Jakuba Hoffmana
Streszczenie: Jakub Hoffman urodził się 19 marca 1896 r. w Kołomyi, zmarł 27 grudnia 1964 r. w Londynie. Służbę wojskową w legionach rozpoczął w roku 1914 jako szeregowy żołnierz, stykając się z licznymi trudnościami dnia codziennego, towarzyszącymi żołnierzom legionowych formacji. Frontowe obserwacje i przeżycia dokumentował w formie regularnego dziennika, którego obszerny fragment przechowuje Państwowe Archiwum Obwodu Rówieńskiego. Dziennik Hoffmana, zachowany w części w formie rękopisu i maszynopisu, dokumentuje zarówno przebieg walk toczonych przez legionowe pułki, jak również frontowe warunki bytowania legionistów, które jak dotąd nie stały się przedmiotem szerszego zainteresowania. W świetle zachowanych wspomnień Hoffmana trudne warunki codziennego życia frontowego pozostawały bez widocznego wpływu na wartość bojową legionowych żołnierzy oraz ich patriotyczny zapał i hołdowane przez nich wartości. Bohaterska walka legionistów na frontach I wojny światowej przyczyniła się do umiędzynarodowienia sprawy polskiej, a w konsekwencji do odzyskania przez Polskę niepodległości.
Słowa kluczowe: Jakub Hoffman, Legiony Polskie, I wojna światowa, wspomnienia
♣
Maksym Kempiński
Pozamilitarne funkcje poznańskiej Cytadeli w przestrzeni miejskiej i koncepcje jej zagospodarowania w latach 1918-1939
Streszczenie: Niniejszy artykuł stanowi próbę odpowiedzi na pytania dotyczące funkcji jakie, z punktu widzenia mieszkańców, pełniła Cytadela w okresie międzywojennym oraz zamierzeń ówczesnych władz miejskich w stosunku do tego obszaru. Cytadela poznańska została zbudowana w I połowie XIX wieku jako zwornik całego kompleksu umocnień pruskiej twierdzy otaczającej miasto, jej centralny punkt i miejsce ostatecznej obrony. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, pozostała przede wszystkim terenem wojskowym, o strategicznej roli jako potężnego fortu i siedziby wojsk łączności z funkcjonująca tu aparaturą radiotelegraficzną. Obiekt ten pełnił jednak w okresie międzywojennym także funkcje niemilitarne, w tym sepulkralne i kommemoratywne, turystyczne i rekreacyjne, a także mieszkalne, jako że część stoków przeznaczono w latach 20. XX wieku pod zabudowę willową. Walory przyrodnicze i popularność wśród spacerowiczów stoków Cytadeli jak i potrzeby rozwoju przestrzennego Poznania skłoniły Magistrat do podejmowania w latach 20. XX wieku prób założenia parku wokół zabudowań Fortu Winiary. Rola militarna Cytadeli jak i interesy wojskowych planujących, w ramach spółdzielni oficerskiej, zabudowę mieszkalną na stokach, uniemożliwiły realizacje tego projektu. Mimo to władze miejskie nie rezygnowały z opracowywania projektów zagospodarowania tego obszaru, zwłaszcza iż na północ od Fortu realizowano osiedle willowe w ramach nowej dzielnicy Winogrady. Pomijając nieliczne pomysły całkowitej zabudowy czy przeznaczenia tego obszaru na plantacje, Cytadela w koncepcjach przedwojennych planistów i elit miejskich miała być rezerwuarem zieleni o charakterze rekreacyjnym, służącym wszystkim mieszkańcom. W tym ujęciu przekształcenie dawnego fortu Winiary w park, dokonane po II wojnie światowej, wpisywało się w główny nurt poznańskiej myśli urbanistycznej w czasach II Rzeczpospolitej.
Słowa kluczowe: Poznań, Cytadela, twierdza, rozwój urbanistyczny, II Rzeczpospolita, kliny zieleni
♣
Maciej Franz
Historia wojska i wojskowości w komiksie czasów PRL
Streszczenie: Komiks jest nową formą wypowiedzi. W Polsce po drugiej wojnie światowej początkowo traktowano go jako wrogi wynalazek imperializmu. Z czasem uznano go jednak za ważny element w wojnie propagandowej. Stąd zgoda na polskie komiksy, zwłaszcza jeśli pokazywały historię „właściwą”, wygodną dla władz. Historia wojen i wojska w polskim komiksie w czasach PRL stała się niestety elementem wojny propagandowej. Można jednak dostrzec, że komiks był i pozostanie wygodnym narzędziem dotarcia do czytelnika z takim przekazem historii, także wojen, jaki jest dla niego wygodny, oczekiwany.
Słowa kluczowe: Komiks, PRL, historia wojen, historia wojskowości, propaganda
♣
Maciej Franz
„Pod wojenną banderą” – krótka historia czasopisma wojenno-morskiego
Streszczenie: Czasopismo „Pod wojenną banderą” było jednym z pierwszych polskich czasopism historycznych o tematyce marynistycznej, powstałych po 1989 roku. Istniało tylko 4 lata, ale skupiło wokół siebie grono ciekawych, młodych autorów. Dziś jest zapomniane. Pozostaje świadkiem początków polskiej wolności badań i publikacji o dziejach wojen morskich.
Słowa kluczowe: „Pod wojenną banderą”, czasopismo historyczne, wojny morskie